زمان تقریبی مطالعه: 3 دقیقه
 

تزاحم ملاکی





تزاحم ملاکی به تنافی دو ملاکِ موجود در یک موضوع، در مقام تشریع اطلاق می‌شود.


۱ - تعریف



تزاحم ملاکی، مقابل تزاحم امتثالی و تزاحم حفظی ، و به معنای تنافی میان دو مقتضیِ موجود در یک موضوع، در عالم جعل و تشریع است؛ به این معنا که گاهی یک فعل دارای دو حیثیت است، از یک جهت دارای مصلحتی است که موجب محبوبیت فعل نزد مولا، و مقتضی امر به ایجاد آن است، و از جهت دیگر، دارای مفسده‌ای است که موجب مبغوضیت فعل نزد مولا، و مقتضی نهی از انجام آن است؛ در چنین صورتی، بین دو مقتضی، تنافی و تزاحم پیش می‌آید، که به آن «تزاحم ملاکی» می‌گویند؛ برای مثال، از طرفی، شرب خمر ، از آن رو که دارای مفسده است، مبغوض مولا است، و از طرف دیگر، به دلیل برخی منافع، دارای مصلحت و مقتضی محبوبیت و مطلوبیت است، و از آن جا که ملاک مبغوضیت (مفسده موجود در شُرب خمر) غالب است، در تزاحم بین این دو ملاک، جانب مفسده رعایت گردیده و از شرب خمر نهی شده است.
در کتاب « بحوث فی علم الاصول » آمده است:
«التزاحم الملاکی و هو فیما اذا افترض وجود ملاکین فی موضوع واحد احدهما یقتضی محبوبیته و الاخر یقتضی ما ینافیها و یضادها کالمبغوضیة مثلا، فیقع التزاحم الملاکی بمعنی انه یستحیل ان یؤثّر کل منهما فی مقتضاهما لمکان التضاد بینهما و من خصائص هذا التزاحم انه لا یکون الا فی موضوع واحد و الا لم یکن هناک اجتماع الضدین، فلو کان کل من الملاکین فی موضوع او حیثیة تقییدیة غیر موضوع الآخر فلا محذور فی تاثیرهما معا فی ایجاد الطلب و البغض...».
[۶] منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، جزایری، محمدجعفر، ج۸، ص۱۰.
[۱۶] سیری کامل در اصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۶، ص (۵۷۷-۵۷۵).


۲ - پانویس


 
۱. بحوث فی علم الاصول، صدر، محمد باقر، ج۴، ص۲۰۳.    
۲. بحوث فی علم الاصول، صدر، محمد باقر، ج۷، ص۱۴۲.    
۳. بحوث فی علم الاصول، صدر، محمد باقر، ج۷، ص۱۵۱.    
۴. بحوث فی علم الاصول، صدر، محمد باقر، ج۶، ص۹.    
۵. بحوث فی علم الاصول؛ صدر، محمد باقر، ج۳، ص۶۵.    
۶. منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، جزایری، محمدجعفر، ج۸، ص۱۰.
۷. منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، جزایری، محمدجعفر، ج۶، ص۴۵۵.    
۸. منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، جزایری، محمدجعفر، ج۶، ص۵۲۸.    
۹. مصباح الاصول، خویی، ابوالقاسم، ج۳، ص۳۵۳.    
۱۰. انوار الاصول، مکارم شیرازی، ناصر، ج۳، ص۵۱۹.    
۱۱. فوائد الاصول، نائینی، محمد حسین، ج۴، ص۷۰۵.    
۱۲. المحکم فی اصول الفقه، حکیم، محمد سعید، ج۶، ص۲۷.    
۱۳. الاصول العامة للفقه المقارن، طباطبایی حکیم، محمد تقی، ص۴۱۲.    
۱۴. اجود التقریرات، نائینی، محمد حسین، ج۱، ص۱۸۲.    
۱۵. مناهج الوصول الی علم الاصول، خمینی، روح الله، ج۲، ص۱۲۵.    
۱۶. سیری کامل در اصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۶، ص (۵۷۷-۵۷۵).


۳ - منبع


فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۳۰۷، برگرفته از مقاله «تزاحم ملاکی».    


رده‌های این صفحه : اصطلاحات اصولی | اصول فقه | تزاحم




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.